DonerenAdopteren
Leeuwin

Grote katachtigen in het wild

Grote katachtigen (de vijf bestaande soorten die behoren tot het geslacht Panthera: leeuw, tijger, luipaard, jaguar en sneeuwluipaard) zijn wilde dieren die allemaal tot de bedreigde diersoorten horen. 

21.12.2023

Panthera-taxonomie en fylogenie

Klasse:Mammalia (zoogdieren)
Orde:Carnivora (carnivoren)
Familie:Felidae (katten)
Geslacht:Panthera

De Felidae-familie bestaat uit katachtige roofdieren en kan worden onderverdeeld in twee subfamilies: de Pantherinae en de Felinae. De Pantherinae-familie omvat de vijf soorten die voorkomen in het geslacht Panthera: de leeuw (Panthera leo), tijger (Panthera tigris), jaguar (Panthera onca), luipaard (Panthera pardus) en sneeuwluipaard (Panthera uncia). VIER VOETERS richt zich op deze soorten grote katachtigen.
De populaites van alle vijf soorten grote katachtigen nemen wereldwijd af. De belangrijkste bedreigingen voor de populaties zijn het verlies van leefgebied, conflicten tussen mens en dier, (illegale) wildlife handel en de jacht. De wilde populaties zouden meer gebaat zijn bij de bescherming van leefgebieden dan bij het uitzetten van in gevangenschap geboren grote katachtigen in deze gebieden.

Een troep leeuwinnen

Een troep leeuwinnen

Leeuw

De leeuw (Panthera leo) is de enige sociaal levende grote katachtige en komt voor in Afrika en Azië. Troepen - zoals groepen leeuwen worden genoemd - bestaan meestal uit 1-20 verwante vrouwtjes, hun nakomelingen en 1-9 vaak verwante mannetjes (gemiddeld 2-4). De leeuwinnen blijven meestal binnen één groep, hoewel alle dieren zelden allemaal bij elkaar zijn. Groepscohesie is afhankelijk van de beschikbaarheid van het aantal prooidieren. 
De kleur van de vacht varieert van geelbruin en grijs tot oranje en donkerbruin. Het is mogelijk om individuele leeuwen te identificeren op basis van hun snorhaarvlekpatroon. Sommige leeuwen hebben een witte vacht. Deze leeuwen zijn geen albino en zijn geen aparte (onder)soort maar hebben een recessieve mutatie die resulteert in de witte huid en lichtere ogen. Witte leeuwen komen in het wild voor in de Greater Kruger in zuidelijk Afrika, maar worden meestal in gevangenschap aangetroffen. Omdat de mutatie recessief en zeldzaam is, zijn de meeste witte leeuwen in gevangenschap inteelt, wat een negatief effect heeft op hun gezondheid en welzijn. Dit is bijvoorbeeld ook te zien aan de aanwezigheid van schele ogen, wat in veel gevallen een teken is van inteelt.

Taxonomie en verspreiding
Volgens de IUCN zijn er twee ondersoorten:

P. l. leo (Afrikaanse leeuw)De Afrikaanse ondersoort wordt in 25 Afrikaanse landen aangetroffen, maar mogelijke individuen/populaties bestaan in nog eens 7 Afrikaanse landen.
P. l. persica (Aziatische leeuw)Er is slechts één populatie Aziatische leeuwen en deze is te vinden in het Gir National Park in India. Er zijn plannen om deze ondersoort in het Kuno Wildlife Sanctuary te introduceren, met de bedoeling de ondersoort tegen uitsterven te beschermen als gevolg van ziektes en/of natuurrampen.

Wetenschappers hebben echter een andere splitsing in ondersoorten voorgesteld, die nog steeds wordt onderzocht. Deze splitsing omvat twee ondersoorten, Panthera leo leo (Azië en West, Centraal- en Noord-Afrika) en Panthera leo melanochaita (Zuid- en Oost-Afrika).

Status
De schatting van het totale aantal volwassen leeuwen in het wild ligt tussen de 23.000 en 39.000 (IUCN), met een wereldwijde daling van 43% tussen 1993 en 2014. De meeste leeuwen komen voor in Oost- en Zuidelijk Afrika. Aangenomen wordt dat ze momenteel in 8% hun historische verspreidingsgebied worden aangetroffen.

Jachtgedrag
Leeuwen zijn opportunistische jagers en doden alles wat ze tegenkomen, maar geven de voorkeur aan grotere herbivoren (60-550 kg). Ze jagen voornamelijk in de schemering of 's nachts. Leeuwinnen jagen het vaakst, hoewel wanneer de mannetjes deelnemen aan de jacht, het succespercentage voor grotere prooien (zoals buffels, giraffen en olifanten) vaak wordt verhoogd. Het jachtsucces is doorgaans laag, variërend van 15% (Etosha NP, Namibië) tot 38,5% (Kalahari). Leeuwen zijn ook aaseters, met een inname van wel 40% (Serengeti NP, Tanzania).

Snelle feiten

Maximale levensverwachting:♀19 jaar ♂16 jaar (zelden ouder dan 12 jaar) 
Gemiddelde grootte:Lichaam ♀158-192 cm ♂172-250 cm, staart 60-100 cm, schouderhoogte 100-128 cm, gewicht: ♀110-168 kg ♂150-272 kg
Geslachtsrijp:♀ 30-36 maanden, maar vaak eerst bevallen rond 42-48 maanden ♂ 26-28 maanden
Draagtijd; nestgrootte; spenen; onafhankelijkheidsleeftijd:98-115 dagen; 2-4 tot 7; 6-8 weken, maar kan tot 8 maanden duren; zelden vóór 2 jaar
CITES:Appendix I (Azië) & II (Afrika)
IUCN Rode Lijst:Kwetsbaar (wereldwijd); bedreigd (India); ernstig bedreigd (West-Afrika)
Populatieontwikkeling:Dalend
Een leeuwin en een leeuw

De leeuw (Panthera leo) is de enige sociaal levende grote katachtige en komt voor in Afrika en Azië.

Tijger

De tijger (Panthera tigris) is een solitair grote katachtigensoort en staat bekend als de grootste katachtige in het wild, hoewel het gewicht varieert van 140 kg tot 261 kg. De grootste tijger in gevangenschap woog 325 kg. 
De basiskleur van de vacht varieert van donkerrood tot lichtgeel en het patroon en de donkerheid van de strepen variëren. Over het algemeen zijn tijgers uit noordelijke regio's lichter met minder strepen. De vacht is kort, behalve de dikke, lange wintervacht in verre Oost-Russische regio's. De patronen op de flanken en de kop zijn uniek per individu.
Sommige tijgers hebben een witte vacht. Deze tijgers zijn geen albino en zijn geen aparte (onder)soort maar hebben een recessieve mutatie die resulteert in de witte huid. Witte tijgers komen zelden in het wild voor en worden meestal in gevangenschap aangetroffen. Aangezien de mutatie zeldzaam en recessief is, zijn de meeste witte tijgers in gevangenschap inteelt, wat een negatief effect heeft op hun gezondheid en welzijn. Witte tijgers zijn vaak scheel, wat een teken is van inteelt.

Taxonomie en verspreiding
Volgens de IUCN zijn er negen ondersoorten, waarvan er drie of vier zijn uitgestorven:

P. t. altaica (Siberische tijger)komt voor in het Russische Verre Oosten en het noordoosten van China; Bedreigd
P. t. tigris
(Bengaalse tijger)
komt voor op het Indische subcontinent; Bedreigd
P. t. amoyensis (Zuid-Chinese tijger)deze soort is sinds de jaren zeventig niet meer direct in het wild waargenomen en is dus mogelijk uitgestorven; Ernstig bedreigd
P. t. corbetti (Noord-Indochinese tijger)komt voor in Indochina, ten noorden van het Maleisische schiereiland; Bedreigd
P. t. jacksoni (Maleise tijger)komt voor op het schiereiland Maleisië; Ernstig bedreigd
P. t. sumatrae (Sumatraanse tijger)komt voor op Sumatra; Ernstig bedreigd
P. t. balica (Bali tijger)kwam voor op Bali; Uitgestorven
P. t. sondaica (Javaanse tijger)kwam voor op Java; Uitgestorven
P. t. virgate (Kaspische tijger)kwam voor in droge rivierdalen van de Takla Makan, westelijke hellingen van de Tianshan-bergen, Amudarya en Syrdarya-rivierdalen, oevers van de Kaspische Zee, Elburz-bergen, Oost-Turkije, Tigris- en Eufraat-rivierdalen; Uitgestorven

Er zijn echter verschillende meningen over de interpretatie van de bestaande gegevens die worden gebruikt om tijgers in de verschillende ondersoorten te verdelen. Daarom wordt deze taxonomie momenteel beoordeeld door de IUCN SSC Cat Specialist Group.

Status
De tijger is de meest bedreigde grote katachtige met een geschat aantal van 2.154 - 3.159 volwassen individuen (IUCN), maar er zijn ook schattingen van ongeveer 3.140 individuen. Deze soort wordt in minder dan 6% van hun historische verspreidingsgebied aangetroffen, met 70% van alle tijgers in slechts ongeveer 0,5% van hun historische verspreidingsgebied. De 70% bestaat voornamelijk uit geslachtsrijpe vrouwtjes. De meeste tijgers komen voor in India. Naast verlies van leefgebied worden tijgers bedreigd door stroperij ten behoeve van traditionele medicijnen.

Jachtgedrag
Tijgers zijn diverse jagers die in staat zijn prooien tot 1.000 kg te doden. Het zijn opportunistische jagers die bijna alles doden wat ze tegenkomen, en de jachtactiviteit is vooral 's nachts en tijdens de schemering. Men denkt dat tijgers de grote vleeseters zijn die de meeste mensen doodt. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door het feit dat de menselijke populaties in Azië erg dichtbevolkt zijn en dat er veel mensen zijn die intensief gebruik maken van de leefomgeving van tijgers. Tijgers stelen ook prooien van andere roofdieren.

Snelle feiten

Maximale levensverwachting:♀16 jaar ♂12 jaar
Gemiddelde grootte:Lichaam ♀146-177 cm ♂189-300 cm, staart 72-109 cm, schouderhoogte 80-110 cm, gewicht ♀75-177 kg ♂100-261 kg
Geslachtsrijp:2,5 - 3 jaar; vroegste paarleeftijd ♀3 jaar en ♂ 3,4 jaar
Draagtijd; nestgrootte; spenen; onafhankelijkheidsleeftijd:95-107 dagen; 2-5; 3-5 maanden; 17-24 maanden
 
CITES:Appendix I
IUCN Rode Lijst:Bedreigd (wereldwijd)
Populatieontwikkeling:Dalend
Siberische tijger

De tijger (Panthera tigris) is een solitair grote katachtigensoort en staat bekend als de grootste katachtige in het wild.

Luipaard

De luipaard (Panthera pardus) is een zeer tolerante soort die in veel verschillende gebieden kan voorkomen en overleven. Het is bekend dat luipaarden kunnen overleven op door de mens dichtbevolkte plekken. Bovendien zijn ze bestand tegen extreem koude temperaturen (-30 °C in Russische boreale bossen) en extreem hoge temperaturen (70 °C in woestijnen). Luipaarden zijn solitair en extreem territoriaal. 
De vachtkleur varieert van helder goudgeel tot lichtgeel en roestrood geel, met een witte buik. De vacht is kort met zwarte vlekken op de kop, nek, schouders, benen en achterkant. Aan de zij- en achterkant vormen de zwarte vlekken gebroken cirkels of rozetten. Melanistische vormen, ook wel zwarte luipaarden of zwarte panters genoemd, komen ook voor.

Taxonomie en verspreiding
Volgens de IUCN zijn er negen ondersoorten:

P. p. pardus (Afrikaanse luipaard)Afrika
P. p. nimr  (Arabische luipaard)Arabië 
P. p. saxicolor (Perzische luipaard)Zuidwest-Azië 
P. p. melas (Javaanse luipaard)Java
P. p. kotiya (Sri Lankaanse luipaard)Sri Lanka
P. p. fusca (Indische luipaard)Indisch subcontinent
P. p. delacouri (Indochinese luipaard)Zuidoost-Azië tot Zuid-China
P. p. japonensis (Noord-Chinese luipaard)Noord-China
P. p. orientalis (Amoerluipaard)Verre Oosten, Koreaans schiereiland en Noordoost-China

De taxonomie voor P. pardus wordt momenteel door de IUCN SSC Cat Specialist Group herzien.

Status
Het aantal luipaarden wereldwijd is onbekend, hoewel wordt aangenomen dat de populaties afnemen. De afname van het verspreidingsgebied is de afgelopen drie generaties (22,3 jaar) aanzienlijk geweest, als gevolg van habitatvernietiging, prooireducties als gevolg van de bushmeathandel, illegale oogst en het conflict tussen mens en luipaard.

Voor sommige ondersoorten zijn er populatieschattingen beschikbaar:

  • Amoerluipaard (P. p. orientalis) - Ernstig bedreigd: < 60
  • Arabian Leopard (P. p. nimr) - Ernstig bedreigd: 45-200
  • Javan Leopard (P. p. melas) - Ernstig bedreigd: 350-525, met < 250 volwassen fokvolwassenen
  • Sri Lankaanse luipaard (P. p. kotiya) - Bedreigd: 700-950
  • Perzische luipaard (P. p. saxicolor) - Bedreigd: 800-1.000

De grootste bedreigingen voor luipaarden zijn verlies van zowel leefgebied als prooien en conflicten tussen mens en luipaard. Bovendien wordt er op hen gejaagd voor hun lichaamsdelen (legaal en illegaal), onder andere voor traditionele medicijnen.

Jachtgedrag
Het is bekend dat luipaarden op verschillende prooidieren jagen, variërend van kleine geleedpotigen tot grote zoogdieren. Ze geven echter de voorkeur aan middelgrote hoefdieren, zoals impala's en andere antiloopsoorten. Ze staan ook bekend om de jacht op primaten, vogels, honden en vee. Ze kunnen prooidieren tot 91 kg de bomen in slepen om te voorkomen dat andere carnivoren die stelen.

Snelle feiten

Maximale levensverwachting:♀19 jaar ♂14 jaar
Gemiddelde grootte:Lichaam ♀95-123 cm ♂91-191 cm, staart 51-101 cm, schouderhoogte 55-82 cm, gewicht: ♀17-42 kg ♂20-90 kg
Geslachtsrijp:24-28 maanden, met vrouwtjes die voor het eerst bevallen op de leeftijd van 30-36 maanden en mannetjes die voor het eerst voortplanten zijn rond de 42-48 maanden
Draagtijd; nestgrootte; spenen; onafhankelijkheidsleeftijd:90-106 dagen; 1-4, zelden tot 6; 8-10 weken en gestopt voor 4 maanden; 12-18 maanden
CITES:Appendix 1 (met bestaande jachtquota)
IUCN Rode Lijst:Kwetsbaar (wereldwijd)
Populatieontwikkeling:Dalend
Luipaard

De luipaard (Panthera pardus) is een zeer tolerante soort die in veel verschillende gebieden kan voorkomen en overleven. 

Jaguar

De jaguar (Panthera onca) is een solitaire soort. Jaguars zijn territoriaal, maar overlappen in territoria komt vaak voor. De jaguar is de op twee na grootste katachtige ter wereld, maar de maten lopen sterk uiteen. Kleinere jaguars zijn te vinden in Midden-Amerika, terwijl grotere jaguars te vinden zijn in de natte, bosrijke savanne-habitats in Venezuela en Brazilië. Het is de enige Panthera-soort die in de Nieuwe Wereld leeft. 
De basiskleur van de vacht varieert van lichtgoud tot roestrood en is bedekt met een reeks ronde donkere vlekken of rozetten met kleinere stippen erin (in tegenstelling tot luipaarden). Zwarte (melanistische) jaguars, ook wel zwarte panters genoemd, komen veel voor.

Taxonomie en verspreiding
Er zijn geen ondersoorten van jaguars bekend, hoewel dit nog moet worden bestudeerd. Voorlopig onderzoek heeft aangetoond dat sommige populaties, met name in Mexico, Guatemala, het zuiden van Centraal-Amerika, het noorden van Zuid-Amerika en Zuid-Amerika ten zuiden van de Amazone-rivier geïsoleerd zijn. Daarnaast worden er ook nog jaguarpopulaties geïsoleerd, alhoewel onvolledig, in het Andesgebergte in Colombia.

Status
Het is niet bekend hoeveel individuen er in het wild voorkomen, maar hun aantal neemt af. De jaguar wordt verondersteld uitgestorven te zijn in 51% van zijn vroegere verspreidingsgebied en uitgestorven in meerdere landen (waaronder El Salvador, Uruguay en de Verenigde Staten van Amerika).

Jachtgedrag
De jaguar heeft een gevarieerd dieet, met minstens 85 geregistreerde prooidieren. In vergelijking met andere wilde katachtigen, jagen jaguars ook op reptielen (bijvoorbeeld kaaimannen en slangen). Jaguars hebben verhoudingsgewijs de sterkste beet van alle grote katachtigen.

Snelle feiten

Maximale levensverwachting:Slecht bekend van die in het wild, maar vermoedelijk niet langer dan 15-16 jaar 
Gemiddelde grootte:Lichaam ♀116-219 cm ♂110-270 cm, staart 40-80 cm, schouderhoogte 68-75 cm, gewicht: ♀36-100 kg ♂36-158 kg.
Geslachtsrijp:24-30 maanden, met vrouwtjes die voor het eerst  bevallen op de leeftijd van 3-3,5 jaar oud
Draagtijd; nestgrootte; spenen; onafhankelijkheidsleeftijd:91-111 dagen; 1-4; 10 weken, maar stopt meestal na 4-5 maanden; 16-24 maanden
CITES:Appendix I
IUCN Red List:Bijna Bedreigd
Populatieontwikkeling:Dalend
Zwarte jaguar

De jaguar (Panthera onca) is een solitaire soort. Jaguars zijn territoriaal, maar overlappen in territoria komt vaak voor. 

Sneeuwluipaard

De sneeuwluipaard (Panthera uncia) is een solitaire soort, gevonden in hoge berggebieden. Sneeuwluipaarden houden een stabiel groot activiteitsgebied, maar het is onbekend of dit activiteitsgebied wordt verdedigd als een territorium. Sneeuwluipaarden zijn aangepast om diepe sneeuw, ruige terreinen en grote hoogten aan te kunnen. Door de verspreiding en het habitatgebruik van sneeuwluipaarden zijn ze buitengewoon moeilijk te bestuderen en is er weinig bekend over deze soort. 
De basiskleur varieert van rookgrijs tot bruin, met een witte buik, bedekt met donkergrijze tot zwarte open rozetten met kleine vlekjes van dezelfde kleur op de kop en grotere vlekken op de poten en staart. Sneeuwluipaarden hebben lichtgroene of grijze ogen, wat een ongebruikelijke oogkleur is voor katten. Ze hebben een lange, dikke vacht en zijn kleiner dan de andere soorten grote katachtigen.

Taxonomie en verspreiding
Volgens de IUCN zijn er geen ondersoorten van sneeuwluipaarden. Hoewel niet bevestigd door genetische analyse, vertonen morfologische verschillen twee ondersoorten. De sneeuwluipaard is het meest verwant aan de tijger en wordt aangetroffen in de hoge bergketens van 12 verschillende Centraal-Aziatische landen, waaronder de Altai, Himalaya, Karakoram, Hindu Kush, Pamirs en Tien.

Status
Volgens de IUCN zijn er tussen de 2.710 en 3.386 volwassen individuen, hoewel het vanwege het landschap waar deze soort voorkomt extreem moeilijk is om aantallen te schatten.

Jachtgedrag
Sneeuwluipaarden eten zowel kleine als grote prooidieren en zijn ongelooflijk wendbaar over extreem steil en ruig terrein.

Snelle feiten

Maximale levensverwachting:Vermoedelijk 12 jaar
Gemiddelde grootte:Lichaam ♀86-117 cm ♂104-125 cm, staart 78-105 cm, schouderhoogte tot 60 cm, gewicht: ♀21-53 kg ♂25-55 kg
Geslachtsrijp:Onbekend
Draagtijd; nestgrootte; spenen; onafhankelijkheidsleeftijd:90-105 dagen; 2-3 welpen tot 5; 2-3 maanden; 18-24 maanden
CITES:Appendix I (A)
IUCN Rode Lijst:Kwetsbaar
Populatieontwikkeling: Dalend

Zoek